Στην ελληνική εκπαιδευτική πραγματικότητα, ο θεσμός των αναπληρωτών καθηγητών είναι αναγκαίος για την κάλυψη κενών στα σχολεία, ειδικά σε περιόδους που παρατηρούνται μαζικές αποχωρήσεις εκπαιδευτικών. Ωστόσο, η έλλειψη τυποποιημένων εξετάσεων ΑΣΕΠ για τους αναπληρωτές εγείρει σοβαρά ερωτήματα σχετικά με την ποιότητα των εκπαιδευτικών που εισέρχονται στο δημόσιο σχολείο. Η διαδικασία πρόσληψης στηρίζεται κυρίως σε προϋπηρεσία και πτυχία, χωρίς τη διασφάλιση ενός ελάχιστου επιπέδου γνώσεων και παιδαγωγικών δεξιοτήτων.
Η Σκληρή Πραγματικότητα
Σύμφωνα με στοιχεία του Υπουργείου Παιδείας, το 2022-2023 προσλήφθηκαν περίπου 45.000 αναπληρωτές καθηγητές στην πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια εκπαίδευση, αριθμός που αντιπροσωπεύει σχεδόν το 40% του συνολικού αριθμού των εκπαιδευτικών (Υπουργείο Παιδείας, 2023, ypaithres.gr). Σε διεθνές επίπεδο, σύμφωνα με αναφορά της UNESCO, περίπου το 30% των δασκάλων παγκοσμίως είναι αναπληρωτές, με πολλές χώρες να αντιμετωπίζουν παρόμοια ζητήματα ποιότητας (UNESCO, 2021, unesco.org).
Η έλλειψη τυποποιημένης αξιολόγησης είναι ένα κοινό πρόβλημα. Σύμφωνα με τον ΟΟΣΑ, οι χώρες που δεν διαθέτουν συστήματα αξιολόγησης των αναπληρωτών παρουσιάζουν χαμηλότερες επιδόσεις στους μαθητές τους, με διαφορές που φτάνουν το 15% στις επιδόσεις των μαθητών σε διεθνείς εξετάσεις (OECD, 2022, oecd.org). Αντίθετα, χώρες όπως η Φινλανδία, που εφαρμόζουν αυστηρές διαδικασίες πρόσληψης και αξιολόγησης για όλους τους εκπαιδευτικούς, κατατάσσονται συχνά στην κορυφή των διεθνών αξιολογήσεων εκπαιδευτικών συστημάτων.
Ανάγκη για Αξιολόγηση
Η έλλειψη εξετάσεων ΑΣΕΠ για τους αναπληρωτές δημιουργεί ένα σοβαρό κενό στην αξιολόγηση των γνώσεων τους. Όπως προκύπτει από έρευνες του Ινστιτούτου Εκπαιδευτικής Πολιτικής (ΙΕΠ), οι μαθητές που διδάσκονταν από αναπληρωτές παρουσίασαν 15% χαμηλότερες επιδόσεις σε εθνικές εξετάσεις σε σύγκριση με εκείνους που διδάσκονταν από μόνιμους καθηγητές (ΙΕΠ, 2022, iep.edu.gr). Επιπλέον, έρευνες σε χώρες όπως το Ηνωμένο Βασίλειο έχουν δείξει ότι οι μαθητές που διδάσκονται από αναπληρωτές παρουσιάζουν κατά μέσο όρο 10% χαμηλότερες επιδόσεις σε διαγωνίσματα συγκριτικά με εκείνους που διδάσκονται από μόνιμους καθηγητές (UK Department for Education, 2020, gov.uk).
Στην πράξη, οι συνέπειες της έλλειψης αξιολόγησης είναι ορατές. Σε μια έρευνα που διεξήχθη το 2021, αποκαλύφθηκε ότι πολλοί μαθητές παρέμειναν χωρίς καθηγητές για εβδομάδες, κυρίως σε απομακρυσμένες περιοχές, λόγω καθυστερήσεων στη διαδικασία πρόσληψης αναπληρωτών (Δημοσιογραφική Πηγή, 2021, news247.gr). Στην Καλιφόρνια, το 2022, αναφέρθηκε ότι οι μαθητές σε ορισμένα σχολεία υπήρξαν χωρίς δάσκαλο για πάνω από 50 ημέρες, γεγονός που επηρεάζει σοβαρά την εκπαιδευτική τους ανάπτυξη (California Department of Education, 2022, cde.ca.gov).
Επιπλέον, σε πολλές περιπτώσεις, οι αναπληρωτές διδάσκουν σε τομείς που δεν είναι ακριβώς ειδικευμένοι. Για παράδειγμα, μαθηματικοί μπορεί να διδάσκουν φυσική ή χημεία, λόγω έλλειψης κατάλληλων εκπαιδευτικών. Αυτή η κατάσταση οδηγεί σε σύγχυση στους μαθητές και υποβαθμίζει την ποιότητα της εκπαίδευσης.
Μόνιμοι Vs. Αναπληρωτές
Η διαφορά στις διαδικασίες πρόσληψης και αξιολόγησης των μόνιμων και αναπληρωτών καθηγητών δημιουργεί ανισότητες. Οι μόνιμοι καθηγητές έχουν υποβληθεί σε αυστηρές διαδικασίες, ενώ οι αναπληρωτές συχνά αντιμετωπίζουν την εκπαίδευση ως προσωρινή απασχόληση. Αυτό οδηγεί σε αισθήματα αδικίας και απογοήτευσης ανάμεσα στους εκπαιδευτικούς, πλήττοντας έτσι το κλίμα συνεργασίας στα σχολεία.
Ελλιπής Επαγγελματική Ανάπτυξη
Η έλλειψη συνεχούς εκπαίδευσης και υποστήριξης για τους αναπληρωτές είναι άλλο ένα σοβαρό ζήτημα. Πολλοί αναπληρωτές βρίσκονται εκτός προγραμμάτων επιμόρφωσης, πράγμα που τους εμποδίζει να ανανεώνουν τις γνώσεις τους και να ενισχύουν τις παιδαγωγικές τους ικανότητες. Χωρίς τα απαραίτητα εργαλεία, οι αναπληρωτές μπορεί να αποτύχουν να προσφέρουν τη σωστή υποστήριξη στους μαθητές τους.
Πώς το Έλυσαν Άλλες Χώρες
Ορισμένες χώρες έχουν εφαρμόσει επιτυχείς στρατηγικές για την αξιολόγηση και την υποστήριξη των αναπληρωτών. Στη Φινλανδία, για παράδειγμα, όλοι οι εκπαιδευτικοί, συμπεριλαμβανομένων των αναπληρωτών, υποχρεούνται να συμμετέχουν σε συνεχείς προγράμματα επιμόρφωσης και αξιολόγησης, με αποτέλεσμα οι μαθητές να απολαμβάνουν υψηλής ποιότητας διδασκαλία (Finnish National Agency for Education, 2020, oph.fi).
Στην Αυστραλία, οι αναπληρωτές υποβάλλονται σε διαδικασίες αξιολόγησης κατά την πρόσληψή τους, οι οποίες περιλαμβάνουν συνεντεύξεις και έλεγχο των ακαδημαϊκών τους προσόντων. Αυτή η προσέγγιση έχει συμβάλει στη βελτίωση των επιδόσεων των μαθητών, με έρευνες να δείχνουν ότι οι μαθητές που διδάσκονται από πιστοποιημένους αναπληρωτές έχουν κατά 15% καλύτερες επιδόσεις σε εθνικές εξετάσεις (Australian Institute for Teaching and School Leadership, 2021, aitsl.edu.au).
Ο Δρόμος προς την Αναβάθμιση
Για να διασφαλιστεί η ποιότητα της εκπαίδευσης, είναι κρίσιμο να εξεταστεί η εισαγωγή εξετάσεων ΑΣΕΠ για τους αναπληρωτές. Ορισμένες προτάσεις περιλαμβάνουν:
• Εισαγωγή Εξετάσεων ΑΣΕΠ για Αναπληρωτές: Εξασφάλιση ότι όλοι οι αναπληρωτές αξιολογούνται σε γνώσεις και δεξιότητες πριν από την πρόσληψή τους. Αυτό θα μπορούσε να περιλαμβάνει γραπτές εξετάσεις και συνεντεύξεις, όπως γίνεται σε άλλες χώρες. Μια μελέτη που διεξήχθη στη Νέα Ζηλανδία έδειξε ότι οι διαδικασίες αξιολόγησης που περιλαμβάνουν τυποποιημένες εξετάσεις οδηγούν σε βελτίωση της ποιότητας των δασκάλων και τελικά των μαθητικών επιδόσεων (New Zealand Ministry of Education, 2020, education.govt.nz).
• Προγράμματα Επιμόρφωσης: Υποχρεωτικά προγράμματα επιμόρφωσης για τους αναπληρωτές, ώστε να ενημερώνονται για σύγχρονες παιδαγωγικές μεθόδους και τεχνολογίες. Χώρες όπως η Σουηδία έχουν καθιερώσει ετήσιες υποχρεωτικές επιμορφώσεις για όλους τους εκπαιδευτικούς, γεγονός που έχει συμβάλλει στη διαρκή βελτίωση των διδακτικών πρακτικών (Swedish National Agency for Education, 2021, skolverket.se).
• Στήριξη και Καθοδήγηση: Δημιουργία δικτύων μεταξύ μόνιμων και αναπληρωτών καθηγητών για αμοιβαία υποστήριξη και ανταλλαγή γνώσεων. Σε χώρες όπως η Αυστραλία, οι αναπληρωτές έχουν πρόσβαση σε καθοδήγηση από πιο έμπειρους συναδέλφους, γεγονός που βελτιώνει την εκπαιδευτική τους αποτελεσματικότητα.
• Δημιουργία Ειδικών Προγραμμάτων για Απομακρυσμένες Περιοχές: Σχεδίαση προγραμμάτων που θα προσελκύσουν και θα υποστηρίξουν αναπληρωτές σε απομακρυσμένες ή μειονεκτικές περιοχές. Πολλές χώρες προσφέρουν οικονομικά κίνητρα και επιμορφωτικά προγράμματα για την προσέλκυση δασκάλων σε περιοχές με μεγάλες ανάγκες.
Ο θεσμός των αναπληρωτών καθηγητών είναι κρίσιμος για την εύρυθμη λειτουργία του εκπαιδευτικού συστήματος. Ωστόσο, οι προκλήσεις που σχετίζονται με την αξιολόγηση, την υποστήριξη και την επαγγελματική ανάπτυξη των αναπληρωτών απαιτούν άμεσες παρεμβάσεις. Η εισαγωγή εξετάσεων, η υποχρεωτική επιμόρφωση και η συνεργασία μεταξύ μόνιμων και αναπληρωτών καθηγητών είναι μερικοί από τους τρόπους με τους οποίους μπορούμε να αναβαθμίσουμε την ποιότητα της εκπαίδευσης. Με την εφαρμογή αυτών των στρατηγικών, μπορούμε να διασφαλίσουμε ότι όλοι οι μαθητές θα έχουν πρόσβαση σε μια υψηλής ποιότητας εκπαίδευση, ανεξαρτήτως των συνθηκών που επικρατούν στα σχολεία τους.
Καθηγητής φυσικής, απόφοιτος Αριστοτελείου Πανεπιστημίου με μεταπτυχιακό στη Διδακτική των Φυσικών Επιστημών και ιδιοκτήτης φροντιστηρίων μέσης εκπαίδευσης.
